หน่วยที่ 3 เรื่อง เครื่องหมายและสัญลักษณ์ทางดนตรี
ตัวโน้ต คือ เครื่องหมายและสัญลักษณ์ที่ใช้เขียนแทนเสียงดนตรี โน้ตเพลงไทยมีสัญลักษณ์ดังนี้
โน้ตเพลงไทย
1. สัญลักษณ์ของโน้ตเพลงไทย
โน้ตตัว โด แทนด้วยอักษร ด
โน้ตตัว เร แทนด้วยอักษร ร
โน้ตตัว มี แทนด้วยอักษร ม
โน้ตตัว ฟา แทนด้วยอักษร ฟ
โน้ตตัว ซอล แทนด้วยอักษร ซ
โน้ตตัว ลา แทนด้วยอักษร ล
โน้ตตัว ที แทนด้วยอักษร ท
สำหรับโน้ตที่มีเสียงสูงหรือเสียงคู่แปด จะใช้เครื่องหมายจุด บนตัวโน้ตตัวนั้น o ถ้าโน้ตที่มีเสียงต่ำ จะใช้เครื่องหมายจุด • ด้านล่างตัวโน้ตนั้น
2. การบันทึกโน้ตเพลงไทย
การบันทึกโน้ตเพลงไทยจะแบ่งเป็น 8 ห้องต่อ 1 บรรทัด และใน 1 ห้องจะมีการบันทึกตัวโน้ต 4 ตัว เช่น ตัวอย่างโน้นเพลงลาวดวงเดือน
รูปโน้ตเพลงลาวดงเดือน
จำนวนตัวโน้ตในแต่ละห้องจะมีจำนวน 4 ตัว 3 ตัว 2 ตัว 1 ตัว หรือไม่มีตัวโน้ตนั้นก็ขึ้นอยู่กับทำนองเพลง ถ้าห้องนั้นมีตัวโน้ตไม่ครบจะใช้เครื่องหมาย – ขีด แทนที่ตำแหน่งของตัวโน้ตที่อยู่ในห้องเป็นการบอกความหมายของเสียงโน้ตตัวที่อยู่ข้างหน้าให้มีเสียงยาวขึ้น
- ความยาวเสียงเท่ากับ ¼ จังหวะ
- - ความยาวเสียงเท่ากับ ½ จังหวะ
- - - ความยาวเสียงเท่ากับ ¾ จังหวะ
- - - - ความยาวเสียงเท่ากับ 1 จังหวะ
การอ่านโน้ตเพลงไทยมีวิธีการอ่านเหมือนกับการอ่านหนังสือ คือ อ่านจากซ้ายไปขวาและจะต้องออกเสียงตัวโน้ตแต่ละห้องอย่างสม่ำเสมอด้วยเวลาที่เท่ากันและใน 1 บรรทัดจะต้องอ่านโดยให้เวลาเท่สกันทุกบรรทัด
4. โน้ตเพลงไทยอัตราจังหวะ 2 ชั้น
อัตราจังหวะ 2 ชั้น คือ อัตราจังหวะที่เป็นจังหวะปานกลาง ไม่ช้าและไม่เร็วจนเกินไป จะมีความยาวมากกว่าอัตราจังหวะชั้นเดียว เพลงไทยอัตราจังหวะ 2 ชั้น นิยมใช้ในการแสดง โขน ละคร เพราะเป็นเพลงที่มีลีลาเหมาะแก่การร่ายรำ มีความกะทัดรัด เหมาะสำหรับดำเนินเรื่อง
โน้ตเพลงสากล
1. สัญลักษณ์โน้ตเพลงสากล ตัวโน้ต เป็นสัญลักษณ์ที่ใช้แทนรพดับเสียงสูงหรือต่ำของดนตรีสัญลักษณ์ของโน้ตสากล
2. ตัวโน้ต และตัวหยุด (Note & Rest)
ตัวโน้ต (Note) เป็นสัญลักษณ์ที่บักทึกแทน ความสั้น-ยาว ของเสียง
- โน้ตตัวกล มีอัตราความยาวของเสียง 4 จังหวะ ( 1-2-3-4 ) เป็นตัวกำหนดให้ลากเสียงยาว
เท่ากับการที่เรานับ 1-4 จึงจะหยุด
- โน้ตตัวขาว มีอัตราความยามของเสียง 2 จังหวะ ( 1-2 ) เป็นตัวกำหนดให้ลากเสียงยาวเท่ากับ การที่เรานับ 1-2 จึงจะหยุด
- โน้ตตัวดำ มีอัตราความยาว 1 จังหวะ เป็นตัวกำหนดให้ลากเสียงยาวเท่ากับการที่เรานับ 1 จึงจะหยุด
- โน้ตตัวเขบ็ตหนึ่งชั้น มีอัตราความยาวเท่ากับ เศษ1ส่วน2 ของจังหวะโน้ตตัวดำ มีความยาวเสียงครึ่งหนึ่งของโน้ตตัวดำ
2. กุญแจประจำหลัก
กุญแจซอล หรือกุญแจ G (G clef) คือ กุญแจที่กำหนดให้โน้ตซอล (G) อยู่บรรทัดเส้นที่ 2 กุญแจชนิดนี้นิยมมากในกลุ่มนักดนตรี นักร้อง ใช้กับเครื่องดนตรีที่นิยมทั่วไป เช่น กีตาร์ ไวโอลินทรัมเป็ต ฯลฯ กญแจซอลมีชื่อเรียกภาษาอังกฤษ คือ เทรเบิลเคลฟ (Treble clef)
กุญแจประจำหลักเป็นสิ่งที่กำหนดเสียงของโน้ตที่บันทึกบนบรรทัด 5 ส้น เช่น กุญแจซอล กุญแจฟา
3. บันไดเสียง
บันไดเสียง คือ เสียงของตัวโน้ตที่ถูกนำมาเรียงไว้ตามลำดับจากต่ำไปหาเสียงสูง เรียกว่าบันไดเสียง
4. ตัวหยุด
ตัวหยุด หมายถึงสัญลักษณ์ที่ใช้ทำเสียงเงียบหรือหยุดชั่วคราวแต่ว่าจังหวะยังดำเนินต่อไป
5. เส้นกั้นห้อง
6. เครื่องหมายกำหนดจังหวะ
เครื่องหมายกำหนดจังหวะ คือ ตัวเลขสองตัวที่เขียนไว้หลังกุญแจ คล้ายลักษณะเลขเศษส่วนแต่ไม่มีเส้นขีดคั่นกลาง เลขตัวบนจะบอกว่า 1 ห้องเพลงมีกี่จังหวะ ส่วนเลขตัวล่างบอกโน้ตที่ใช้เป็นเกณฑ์ 1 จังหวะ เช่น
7. การอ่านโน้ตเพลง